فرهنگ اصيل ايراني، اسلامي به ويژه در منطقه خراسان شمالي که در آميخته با سنت هاي بومي استان شده است همواره مردم اين ديار را به سوي صلح و صفا و صميميت اقوام حرکت مي دهد، اما متأسفانه با کمرنگ شدن سنت ها و نفوذ فرهنگ هاي بيگانه و البته با دوري خانواده ها از سبک زندگي اسلامي، رونق تجمل گرايي و تشريفات تمام مراسمات و مجالسات را به ميداني براي چشم به هم چشمي تبديل کرده است.

متاسفانه علاوه بر چشم و هم چشمي ها و گسترش تجملات، فضاي مجازي فاصله ي سردي ايجاده کرده و اگر هم دورهمي ها همچون قديم باشد کم پيش مي آيد که با همان سادگي و شادي برگزار شود اکثرا در گوشي هايشان هستند و با هم کمتر صحبت مي کنند.

رشد آفت تجمل‌گرايي بر اعتقادات ديني و ملي مردم 

فرشته رحمتي، دکتراي روانشناسي و مشاوره خانواده در اين رابطه گفت: تجمل گرايي مدتهاست گريبان گير جامعه شده و در تک تک ابعاد و زواياي زندگي ما وارد شده است.

وي با اشاره به اينکه ايرانيان ميهمان را هديه الهي مي دانستند و معتقد بودند که ميهمان روزي اش را همراه خود مي آورد و باعث برکت در زندگي انسان ها مي شود، افزود: متاسفانه در دهه هاي اخير يک واقعيت تلخ در مهماني هاي ما در حال رشد است و سنت هاي پسنديده که ريشه در اعتقادات ديني و ملي داشت، آفت اسراف، تجمل گرايي و چشم و هم چشمي به خود گرفته است.

وي اضافه کرد: در ميهماني هاي حال حاضر سفره ها و پذيرايي ها پر از اسراف است، حتي اين رفتارها به سفره خانواده هاي متوسط جامعه و پايين تر هم راه پيدا کرده است، اين در حالي است که از قديم مردم در مراسم و آيين هاي باستاني و مذهبي کشور به خصوص در ايام نوروز هر خوراکي که در منزل داشتند براي پذيرايي ميهمان مي آوردند و در رفت و آمد متقابل به منزل ميهمان نيز به همين صورت بود .

تاثيرات منفي فضاي مجازي بر فضاي واقعي 

وي خاطرنشان کرد: هم اکنون فضاي مجازي تبديل به آفتي شده است بدين صورت که افراد در اين فضا خودشان را مرفه نشان مي دهند و لحظاتي از زندگي شان را در فضاي مجازي به اشتراک مي گذارند که تاثير زيادي بر فعالان اين فضاها دارد اما اي کاش مي توانستيم در فضاي مجازي ساده زيستي را به اشتراک بگذاريم.

رحمتي گفت: تغيير سنت ها متاسفانه تنها مربوط به نوروز نمي شود، بلکه برخي ديگر از آيين ها از جمله ازدواج جوانان را نيز درگير کرده ، تجملات برگزاري عروسي، هداياي تجملاتي و مراسم شب يلداهاي تجملاتي براي عروس و دامادها، باعث شده است که بسياري از جوانان از ازدواج ترس داشته باشند و تجرد را انتخاب کنند.

وي يادآور شد: برخي از خانواده ها نيز با وام و قرض اقدام به برگزاري مراسم ازدواج فرزندان خود مي کنند که اين عوامل ازدواج را از تقدس دور و به يک امر تجملاتي اجتماعي تبديل کرده است.

اين کارشناس مسئول بيان داشت: سنت پسنديده نوروز از روزگاران گذشته به خريدن لباس و کفش نو، خانه تکاني و تهيه اقلامي براي پذيرايي ساده از ميهمان خلاصه مي شد، در حالي که هم اکنون از اين سنت ها کمتر به چشم مي خورد. در حال حاضر خانم ها و مادران به دنبال ظروفي براي پذيرايي از ميهمانان عيد نوروز هستند که انحصاري باشد و در منزل کسي وجود نداشته باشد يا اينکه مبلي و پرده اي که استفاده مي کنند در مقايسه با ديگران خاص باشند.

يکي از دلايل تجمل گرايي کمبود عزت نفش و هويت واقعي است

وي اين موارد و نمونه زيادي از اين تجمل گرايي را نشانه کمبود عزت نفس، نداشتن هويت ايراني و واقعي، ملي و اسلامي خواند و گفت: اگر افراد اعتماد به نفس کافي داشته باشند، در ميهماني ها به دور از تجمل گرايي ها و با فراهم کردن جو صميمي و دوستانه فضايي دل انگيز را براي ميهمان فراهم کنند تا خاطره اي خوب در ذهن ميهمان به يادگار بماند.

رحمتي گفت: در جو کنوني جامعه نياز به فرهنگ سازي است، قطعا سادگي، مهرباني و محبت مي تواند بسيار تاثيرگذار باشد و باعث تداوم در ارتباطات شود.

اين کارشناس مسئول يادآور شد: تجمل گرايي ها باعث کمتر شدن رفت و آمدها شده است، بسياري از خانواده ها با اقساط طولاني مدت اقدام به تهيه اقلامي براي منازل مي کنند که با توجه متناسب نبودن دخل و خرج، خانواده توانايي پذيرايي ساده از ميهمان را نيز نخواهند داشت و مجبور مي شوند رفت و آمدها را کم کنند.

وي يادآور شد: همه اين رفتارها باعث شده که مردم آرامش نداشته و افسرده شوند، زيرا بسياري از بيماري هاي روحي و رواني که مردم به آن مبتلا مي شوند ناشي از تجمل گرايي، چشم و هم چشمي ها و حسادت ها است.

اين کارشناس مسئول بيان داشت: امروز در کشورهاي غربي و اروپايي بيشتر تمايلات به سمت زندگي هاي ساده است در حالي که در کشور ما تجمل گرايي موج مي زند و در حال افزايش است.

مشکلات خانوادگي که ريشه در تجمل گرايي ها دارد

رحمتي با بيان اينکه اين تجمل گرايي ها مي تواند منشا بسياري از مشکلات خانوادگي و افزايش طلاق در اجتماع شود، گفت: براساس آمارها بخش زيادي ازناسازگاري هاي زن و شوهري مربوط به مسائل اقتصادي و انتظارات بيش از حدي است که زوجين از يکديگر دارند و نمي توانند آنها را فراهم کنند.

اين کارشناس مسئول تصريح کرد:همچنين افزايش مرگ و ميرهاي ناگهاني در جامعه نيز از اين مسئله سرچشمه دارد.

وي افزود: نوروز يک سنت پسنديده و خوب است که با تعديل هزينه هاي بي مورد آن مي توان با ايجاد شرايط براي اشتغال جوانان زمينه ازدواجشان را فراهم کرد.

اين کارشناس مسئول يکي از راهکارهايي که مي تواند براي دوري از تجمل گرايي ها مدنظر قرار گيرد را پررنگ کردن فضايل اخلاقي خواند و گفت: مسئولين و افراد مي توانند در اين زمينه، ساده زيستي را گسترش دهند و به عنوان يک فرهنگ خوب به هم معرفي کنند، با نزديک شدن به سيره پيامبران و ائمه اطهار مي توان با قناعت و ساده زيستي از بسياري از مشکلات روحي و رواني که امروزه گريبان خانواده ها را گرفته است، دوري کرد.

فاصله گرفتن از سنت ها هزينه ها را بالاتر مي برد

قاسم مهرنيا، متولد 1324 بجنورد، شاعر و فعال فرهنگي و اجتماعي و آگاه به آداب و رسوم بومي و محلي بجنورد در ادامه با اشاره به اينکه فرهنگ هاي قديمي خوب هستند اما بايد رعايت شود نه اينکه بعضي از خرافات را فرهنگ بدانيم، گفت: امروزه آيين نوروزي همچون خيلي از آيين هاي ايراني و اسلامي در حال فراموش شدن هستند.

وي ادامه داد: 20 روز مانده به نوروز فرشهاي منازل را به رودخانه هاي اطراف شهر و جلوي درب حياط مي بردند و مي شستند، آن روزها خانه ها ويلايي بود و مساحت زيادي داشتند نزديک ايام عيد ديوارهاي خانه ها پر از فرشهاي قرمز رنگي بود که بعد از شسته شدن روي ديوار ها پهن مي شد تا خشک شوند، خانه ها را گردگيري مي کردند.

مهرنيا با بيان اينکه متاسفانه با گذشت زمان و  فاصله گرفتن از سنت ها هزينه ها بالاتر مي رود، گفت: امروزه با گذشت سالهاي سال خانه تکاني ها نيز رنگ و بوي ديگري به خود گرفته است ديگر خريد فرش و مبلمان، پرده و وسايل پذيرايي جديد با اين گردگيري ها و شستشوها جايشان عوض شده است.

اين شاعر بجنوردي افزود: يکي از مراسمات مهم پيش از نوروز چهارشنبه سوري بود که هفت کپه آتش آماده مي شد البته کپه ها اندازه اي بود که به کسي آسيبي وارد نشود، از روي هفت کپه مي پريدند و شعر "زردي من از تو ، سرخي تو از من" را مي خواندند و منظورشان از اين شعر اين بود که بيماري هايشان را در آتش بسوزانند.

آيين‌هاي نوروز؛ از کوزه شکستن تا ملاقه‌زدن و خان بازي

وي شکستن کورزه را يکي ديگر از رسومات جالب توجه نوروز در استان خراسان شمالي خواند و گفت: آن زمان آب را در کوزه ها نگه داري مي کردند و اگر در طول سال کوزه اي لب پر يا مي شکست آن را کنار مي گذاشتند و در نزديکي عيد داخل آن يک سکه، زغال مي انداختند و آن را از ديوار خانه به بيرون از خانه مي انداختند که نشان از اين داشت که درد و بلاهاي اهل خانه از منزل خارج شود، سکه اي که درون آن بود نيز افرادي که مستحق بودند، بر ميداشتند.

مهرنيا ادامه داد: ملاقه زدن رسم جالب ديگري بود که عده اي از پسرهاي نوجوان با پوشاندن چهره شان در خانه هاي مردم را مي زدند و در صورتي که آنها در را باز مي کردند ملاقه شان را جلو مي آوردند و صاحب خانه مشتي نخودچي کشمش يا نقل در آن مي ريخت، گاهي اوقات ملاقه خالي برميگشت بدان معني بود که صاحب خانه توانايي خريد چيزي را ندارد و نيازمند است که اين مراسمات به حدود 60 سال پيش برمي گردد.

وي مراسم علفه را نيز عنوان کرد و گفت: اهل فاميل بر سر مزار عزيزان خود مي رفتند و با قرائت فاتحه و گذاشتن سبزه عيد بر مزار اموات ياد آنان را گرامي مي داشتند و براي آمرزش اموات خود به دعا و نيايش مي پرداختند، علاوه بر اين خانواده هايي که مدت کوتاهي از فوت يکي از عزيزانشان مي گذشت سال تحويل را در کنار مزارش به سر مي بردند.

عيدي تازه عروسها در گذشته

مهرنيا گفت: رسومات بر اين اساس بود که يکي دو روز مانده به نوروز خانواده داماد هدايا و اقلامي را براي عروسي که هنوز نامزد بود، مي بردند که شامل پارچه، گوشت، مرغ، کيسه برنج، شيريني، يک تکه طلا مي شد البته اين اقلام براساس توان خانواده داماد بود و هيچ اجباري در خريدشان نبود، جالب تر اين بود که مجمعه ها يا سيني هاي مسي يا روحي که توسط آنها اين اقلام  به منزل عروس برده مي شد نيز خالي برنمي گشت و خانواده عروس در مقابل هديه اي در آن قرار مي داد.

وي ادامه داد: صبح عيد نوروز همه لباسي نو برتن مي کردندو براي ديد و بازديد آماده مي شدند و به بزرگترهايشان سر مي زدند، سفره اي بزرگ پهن مي کردند، انواع نقل ،شيريني هاي خانگي، ميوه، برروي آنها مي گذاشتند و با شادي فراوان از ميهمان پذيرايي مي کردند در انتها سکه اي به عنوان عيدي به کودکان داده مي شد.

اين فعال اجتماعي بجنورد اضافه کرد: يکي از مراسمات جالب توجه که در دوران پهلوي قدغن شد مراسم " خان بازي" بود که به دهه هاي چهلم شمسي برمي گردد که در محله هاي مختلف شهر برگزار مي شد ، در اين مراسم مردم صبح نوروز در ميدان شهر جمع مي شدند، ميدان را آب پاشي مي کردند دهل و سورنا مي نواختند و به سمت منزل خان که آن زمان " امير کماسي" بود حرکت مي کردند، خان با لباسي فاخر به سمت ميدان شهر راه مي افتاد و مردم پشت سرش حرکت مي کردند.

وي افزود: در ميدان مکاني براي استقرار خان آماده شده بود که در آنجا مي نشست، مردم به شادي و پايکوبي مشغول مي شدند مسابقه کشتي چوخه برگزار مي شد اين مراسم با هزينه مردم اجرايي مي شد و تا روز 12 فروردين ادامه داشت، در روز 13 فروردين که معروف به 13 به در است مردم به طبيعت اطراف شهر مي رفتند و با خوردن نهار و بازي و شادي به منزل برمي گشتند يکي از بخش هاي مهم سيزده بدر گره زدن سبزه توسط دختران جواني بود که از سن ازدواجشان گذشته بود و مي گفتند با اين کار بختشان باز خواهد شد.

سفره‌ها، ساده و رفت و آمدها زياد بود

مهرنيا گفت: همه اين ها مراسماتي ساده بود اما در دل همه شان آرامش، شادابي واقعي وجود داشت، مردم خود را درگير تجملات، چشم و هم چشمي ها نکرده بودند در صورتي که خانواده اي نيازمند بود همه سعي در کمک کردن به او را داشتند، در زمان سابق سنت هاي خوبي در جريان بود، مردم لباس، يا کفش نو را به خاطر شگوني که داشت مي پوشيدند، سفره ها ساده بود رفت و آمدها زياد بود.

وي خاطرنشان کرد: امروز با گذشتن سال ها و پررنگ شدن تجملات، سنت ها رنگ باخته اند و از قالب اصلي خود خارج شده اند، اين سال ها و اين روزها با نزديک شدن به نوروز متاسفانه استرس و نگراني از هزينه‌هاي سرسام آور و اضافي جايگزين شادي شده است، افراد حتي از خريد هايي که باسختي شايد براي اين ايام فراهم مي کنند لذتي نمي برند. همه چيز در سفره هاي رنگين تر، تجملات بيشتر، چشم و هم چشمي ها خلاصه شده و سنت اصلي به فراموشي سپرده شده و فلسفه ي نوروز کمرنگ شده است.

اين فعال فرهنگي بجنوردي گفت: آن روزها با يک فرش سالهاي زيادي را زندگي مي کردند امروز متاسفانه خيلي از خانواده با چشم و هم چشمي هايي که دارند سعي دارند گاهي اوقات طي يک سال براي نوروز نيز فرش جديدي بخرند، مبلمانشان را عوض کنند که با توجه به وضعيت اقتصادي جامعه و مردم هزينه هاي زيادي را روي دست خانواده ها مي گذارد که براي چندين روز ظاهر سازي خانواده ها زيربار هزينه هاي سنگيني مي‌روند که بعد از گذشت اين مدت کوتاه بايد تا چندين سال اقساط آن ها را بپردازند.

وي بيان داشت: اين روزها در هر محفلي که مي نشيني صحبت از بالا رفتن سن ازدواج است و شايد اين به چشم نيايد که چه مناسبت هاي ساختگي که سنگي براي لنگي پاي جوانان شده اند، ترس از اين تجملات و هزينه ها جوانان را از ازدواج دور مي کند.