نگاهي به تاريخ فعاليت‌هاي اقتصادي و همکاري سياسي اتحاديه اروپا و آمريکا نشان مي‌دهد اروپا ظرفيت لازم براي احياي برجام بدون آمريکا را ندارد.
به گزارش پايگاه خيبري تحليلي پيرغار، «هيچ تضميني در کار نخواهد بود اما اروپا به دنبال اين است که برجام را زنده نگاه دارد.» فدريکا موگريني مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپايي با همين جملات در روز ابتدايي ديدارش با محمدجواد ظريف در بروکسل آب پاکي را روي دست ديپلمات کشورمان ريخت و عملاً اعلام کرد تضميني که ايران به دنبال آن است در مذاکرات با اروپا به دست نمي‌آيد.
بااين‌حال ظرف هفته هاي گذشته روزهاي بعد از اعلام خروج آمريکا از برجام، تلاش‌هاي ديپلماتيک ايران براي حفظ جسم برجام، آن‌هم در شرايطي که روحش مدت‌هاست ازدست‌رفته ، در اتاق عمل کشورهاي اروپايي همچنان ادامه داشته است اما اتحاديه اروپا به چه دليل به دنبال حفظ اين بيمار است و آيا اين تلاش درنهايت منجر به بلند شدن اين بيمار از تخت مي‌شود يا قرار است به زندگي نباتي خود همچنان ادامه دهد؟
انگيزه اروپا از حفظ برجام
در طول مدتي که از تصميم ترامپ براي خروج از برجام گذشته است، برخي از تحليل‌گران در داخل و يا خارج از کشور، بيان کرده‌اند که انگيزه اروپا از حفظ برجام، انگيزه‌هاي اقتصادي و تجاري است. اين ديدگاه اما زماني از دور تحليل‌هاي درست در مورد نيات اروپا در اين مسئله حذف مي‌شود که نگاهي به صحبتهاي رئيس‌جمهور فرانسه در اين خصوص داشته باشيم. امانوئل ماکرون در اجلاس سران اروپايي در بلغارستان اعلام کرد که منافع اروپا در برجام به مسائل اقتصادي مربوط نمي‌شود بلکه به مسئله امنيت مرتبط است.
او سپس با متهم کردن ايران به بي‌ثبات‌سازي منطقه، اعلام کرد که ثبات منطقه، از بين بردن نقش ايران در سوريه، يمن، عراق و لبنان و همچنين تضمين امنيت متحدان اروپا در منطقه ازجمله اسراييل، جزو منافع اتحاديه اروپا است و به همين دليل اين اتحاديه به فکر حفظ برجام است.
از طرف ديگر اهداف امنيتي اين اتحاديه در منطقه به‌قدري اهميت دارد که مي‌توان بر روي منافع اقتصادي آن در ايران نيز چشم‌پوشي کرد. به همين دليل درحالي‌که رئيس‌جمهور فرانسه در اين اجلاس حرف از ارائه تضمين‌هاي لازم به ايران براي حفظ تجارت شرکت‌هاي اروپايي با ايران زد، در اظهارنظري صريحاً متناقض با اين گفته‌ها اعلام کرد درنهايت نمي‌تواند مانع شرکت‌هاي بزرگ اروپايي براي ترک ايران شود!
انگيزه ديگر اروپا اما همان مسئله‌اي است که بهانه ترامپ براي خروج از برجام بود. برجام ازنظر کشورهاي غربي ايرادات زيادي دارد و آن، مدت‌زمان اجرايي شدن اين قرارداد است. از همان ابتدا نيز بسياري از نمايندگان کنگره و البته متحدان آمريکا در منطقه ازجمله رژيم صهيونيستي معتقد بودند که دوره زماني اجراي توافق هسته‌اي و ممانعت از غني‌سازي هسته‌اي در ايران بسيار کوتاه است و بعد از ۱۵ سال ايران دوباره مي‌تواند به فعاليت‌هاي قبلي خود بازگردد که اين براي آمريکا و متحدانش قابل‌قبول نيست.
ماکرون نيز در اين نشست به‌صراحت از اين مسئله يادکرده و بيان کرد که درنهايت اتحاديه اروپايي به دنبال مذاکره بعدي با مسئولان جمهوري اسلامي در زمينه برنامه موشکي و همچنين نفوذ منطقه‌اي ايران است. او بيان کرد که اروپا نيز به دنبال «برجام ۲ و برجام ۳» است. زيرا تنها با اين کار است که مي‌توان آمريکا را وادار کرد دوباره به امضاي توافق جديد با ايران بپردازد.»
برنامه‌هاي اروپا براي حفظ برجام
۱- ارسال مستقيم پول به ايران
پس از خروج آمريکا از برجام، اروپا از تعدادي از برنامه‌هاي خود براي چگونگي حفظ توافق هسته‌اي و ممانعت از تأثيرگذاري تحريم‌هاي آمريکايي رونمايي کرده است. يکي از اين روش‌ها رساندن پول نقد مستقيماً به بانک مرکزي ايران است. مسئله‌اي که پيش‌ازاين در رابطه اقتصادي ايران و برخي از کشورها شاهد آن بوده‌ايم. بدين ترتيب ايران تنها مي‌تواند با پول نقدي که سوار بر هواپيما شده و به ساختمان بانک مرکزي ايران مي‌رسد، معاملات اقتصادي خود را انجام دهد. اين اقدام به شرکت‌هاي اروپايي امکان مي‌دهد با دور زدن سيستم مالي آمريکا، پول نفت وارداتي از ايران را پرداخت کنند.
اين مسئله بااين‌حال پس‌از اين مي‌تواند ايران را با اتهامات ديگري ازجمله پول‌شويي و يا نقض کردن تعدادي از قوانين مالي بين‌المللي مواجه سازد. البته بازهم نبايد در اين خصوص بيش‌از حد اميدوار بود چراکه برخي از رهبران اروپايي اعلام کرده‌اند نمي‌توانند در اين زمينه تضميني به شرکت‌هاي اروپايي بدهند که فعاليتشان در ايران باعث جريمه شدن توسط آمريکا نمي‌شود. در همين خصوص آنگلا مرکل، صدراعظم گفته است نمي‌تواند خسارت شرکت‌هايي را که به خاطر همکاري با ايران از سوي آمريکا جريمه مي‌شوند، پرداخت کند و نبايد در اين زمينه متوهم بود.
۲- اجراي مقررات مسدود کننده
در زماني که اروپا اعلام کرد تجارت خود با ايران را با وجود تحريم‌هاي آمريکايي ادامه مي‌دهد، براي برخي از تحليل‌گران سياسي اين سؤال پيش‌آمده بود که آيا واقعاً اروپا مي‌خواهد رو به روي ترامپ و وزارت خزانه‌داري آمريکا ايستاده و غير از جنگ تعرفه‌اي که هم‌اکنون با آن سر در گريبان است، اقدامات ديگري براي حمايت از ايران و دور زدن تحريم‌هاي آمريکا انجام دهد؟
آنگلا مرکل و امانوئل ماکرون در اجلاس اخير اروپايي به شدت اين مسئله را رد کرده‌اند، اروپا به‌ظاهر با به روز کردن مفاد قانون «مقررات مسدودکننده» قرار است اين اقدام را انجام دهد اما باز هم به نظر مي‌رسد توجه به جزييات مهم‌تر از تبليغات رسانه‌اي در اين خصوص باشد.
قانون موسوم به «مقررات مسدودکننده» يا «مقررات مقابله‌اي» اعلام مي‌کند که اتحاديه اروپا براي حفظ منافعش مي‌تواند تحريم‌هاي اعمال‌شده توسط آمريکا را دور بزند و بدين ترتيب رعايت تحريم‌هاي آمريکا عليه ايران را براي شرکت‌هاي اروپايي ممنوع مي‌کند.
همچنين شرکت‌هايي که اين قانون را رعايت نکنند مي‌توانند مجازات شوند. از سوي ديگر اين جنگ اقتصادي به‌احتمال‌زياد بر روي شرکت‌هايي که در آمريکا نيز فعاليت دارند تأثيرگذار خواهد بود و مسلماً دولت ترامپ اجازه نمي‌دهد شرکت‌هايي که تحريم‌هاي آمريکايي را اجرا نمي‌کنند، دراين کشور به کار خود ادامه دهند و اين بدين معني است که شايد بر اساس قوانين اتحاديه اروپا، کار تجاري و اقتصادي در ايران آزاد باشد اما شرکت‌ها به دليل منافع اقتصادي‌شان منفعتي در سرمايه‌گذاري در ايران نبينند و تحريم‌ها به‌صورت عملي توسط شرکت‌هاي اروپايي ادامه يابد. در واقع سؤال اصلي در اين زمينه اين است که آيا اروپا حاضر است تجارت خود با آمريکا را فداي تجارت بسيار کم و محدود با ايران کند؟
آيا اروپا ظرفيت لازم براي مقابله با آمريکا را دارد؟ نگاهي به تاريخ فعاليت‌هاي اقتصادي و همکاري سياسي اتحاديه اروپا و آمريکا نشان مي‌دهد که نمي‌توان چشم‌انداز خوبي در اين زمينه متصور شد چراکه از هم‌اينک دولت ترامپ و جان بولتون، مشاور ضد ايراني او اعلام کرده‌اند کاخ سفيد آماده اعمال تحريم‌هاي گسترده عليه شرکت‌هاي اروپايي است که سعي کنند با ايران مراودات تجاري داشته باشند، جان بولتون پا را فراتر از اين نيز گذاشته و بيان کرده است که اتحاديه اروپا نيز درنهايت به تحريم‌هاي آمريکايي مي‌پيوندد.
در طول مدتي که ترامپ خبر خروج آمريکا از برجام را اعلام کرده است، شرکت هاي زيادي اعلام کرده‌اند که به‌زودي به فعاليت‌هاي اقتصادي خود در ايران خاتمه خواهند داد.
از سوي ديگر از هم اينک براي جبران کمبود نفت در بازار جهاني بعد از تحريم شدن صنعت نفت ايران نيز برنامه‌ريزي‌هاي گسترده‌اي بين آمريکا و عربستان صورت گرفته و يک روز بعد از زماني که ترامپ اعلام کرد از برجام خارج مي‌شود، محمد بن سلمان وليعهد سعودي به‌صراحت اعلام کرد که عربستان سعودي غيبت ايران در بازار نفت را جبران خواهد کرد.
اين اقدامات اما همه در شرايطي قرار است انجام شود که برخي از خبرها حکايت از اين دارد همين اقدامات نيز قرار است به‌صورت پلکاني و به‌صورت مرحله‌به‌مرحله انجام‌شده و براي انجام شدن هرکدام از اين اقدامات نيز يک پيش‌شرط وجود دارد: ايران بايد آرام‌آرام از مواضع خود در خصوص مسائل منطقه‌اي کوتاه بيايد و مذاکرات براي برجام موشکي را نيز آغاز کند تا در نهايت بتواند مراحلي از اين وعده‌هاي داده شده را محقق ببيند! گرچه در ابتداي امر تلاش اروپاييان براي رسيدن به توافق با ايران بسيار جدي مي‌آمد اما به نظر مي‌رسد گلايه‌هاي وزير امور خارجه از مسئولان اروپايي در تور برجامي‌اش ريشه در توجه به همين جزييات دارد.
مهر