سفير ترکيه در ايران تاکيد کرد باوجود اختلاف نظرهاي موجود بين ايران و ترکيه در حل بحران سوريه، آنکارا هيچگاه از سياست هايي که در راستاي منزوي کردن ايران بوده، حمايت نکرده است.
مريم لايق، مرتضي کريمي: «رضا هاکان تکين» سفير ترکيه در تهران در گفتگويي تفصيلي با
خبرگزاري مهر به بيان مواضع ترکيه در زمينه حمله موشکي سپاه به مواضع داعش در ديرالزور، بحران کشورهاي عربي با قطر، نشست آستانه و حل بحران سوريه، همه پرسي استقلال اقليم کردستان عراق، همکاري کردها با آمريکا در عمليات رقه و همچنين روابط دوجانبه ايران و ترکيه در زمينه هاي مختلف پرداخته است.
مشروح اين گفتگو را در زير مي خوانيد.
*يکشنبه شب سپاه پاسداران ايران در حمله اي موشکي مواضع داعش در ديرالزور را هدف قرار داد، موضع ترکيه نسبت به اين اقدام چيست؟
موضع رسمي دولت ترکيه در اين باره هنوز اعلام نشده است، اما ما همواره از مبارزه واقعي با تروريسم، بدون تقسيم بندي گروه هاي تروريستي به تروريسم خوب و بد، دفاع کرده ايم. حمله ايران به ديرالزور داراي ابعاد بين المللي است، در اين حمله نقاطي در کشوري ديگر مورد هدف قرار گرفته و براي اين کار از آسمان کشور ديگري استفاده شده است.
ما حملات داعش به تهران را به شدت محکوم کرديم و واکنش حاکميت و مردم ايران را به اين حمله به خوبي درک مي کنيم. ترکيه نيز بعد از سوريه بيش از هر کشوري مورد حملات داعش قرار گرفته است، در ۲ سال گذشته ما بر اثر حملات داعش ۴۰۰ شهروند خود را از دست داده ايم.
ترکيه در چارچوب عمليات سپر فرات توانسته داعش را از نواحي همجوار مرزهاي خود پاکسازي کند و آرزوي ما اين است که داعش و ديگر گروه هاي تروريستي در کوتاه ترين زمان ممکن ريشه کن شوند. اين گروه هاي تروريستي با اقدامات ضد انساني خود نام اسلام را هم لکه دار مي کنند.
*در خبرها آمده است که ترکيه با ۷۱ هواپيما، ۵ هزار تُن محصولات غذايي به قطر ارسال کرده است، در بحران پيش آمده بين برخي کشورهاي عربي و قطر، ترکيه چه رويکردي دارد؟
در موضوع بحران قطر ما نمي توانيم از يکي از طرفين حمايت کنيم، ما هم با قطر و هم با عربستان سعودي و ديگر کشورهاي عضو شوراي همکاري [خليج فارس] روابط نزديکي داريم و نمي توانيم يکي را بر ديگري ترجيح دهيم، اما ما از اين بحران شگفت زده شديم و انتظار اين اتفاقات را نداشتيم.
تدابيري که عليه قطر اتخاذ شده، خيلي سخت و سنگين است. در بين کشورهاي عضو شوراي همکاري که رابطه و پيشينه همکاري بسيار طولاني با يکديگر دارند معمولا در اينگونه شرايط ابتدا هشدارهايي داده مي شود و هماهنگي هايي صورت مي گيرد، اينکه بدون هيچ پيش زمينه اي يک باره چنين تصميماتي اتخاذ شده، ما را شگفت زده کرده است.
بعد از آغاز اين بحران ما براي پيدا شدن راه حل و حل اين بحران در عالي ترين سطوح تماس هاي خود را با اين کشورها آغاز کرديم، با اقداماتي که عليه قطر صورت گرفته و قطع روابط اقتصادي و سياسي با اين کشور و اخراج شهروندان قطري از اين کشورها ما کمک به مردم قطر در چنين شرايط سختي را وظيفه خود مي دانيم.
يک سري اتهامات به صورت کلي عليه قطر بيان شده، اما دلايل و اسنادي که اثبات کننده اين ادعاها باشد هنوز ارائه نشده است. ما از اقداماتي که در چارچوب شوراي همکاري از طرف کويت براي ميانجيگري آغاز شده حمايت مي کنيم و براي اينکه سطح روابط بين اين کشورها به سطح پيشين خود بازگردد از هيچ تلاشي فروگذار نمي کنيم و تاکنون نيز هر تلاشي توانسته ايم، کرده ايم.
در شرايطي که ما با مشکلات و بحران هاي مختلفي در منطقه دست به گريبان هستيم اينکه بين کشورهاي برادر به ويژه در ماه مبارک رمضان چنين بحراني اتفاق بيفتد، موجب ناراحتي ماست. اصلي ترين دغدغه ما اين است که نه تنها در شوراي همکاري بلکه از پاکستان تا شمال آفريقا بتوانيم اتحاد و همبستگي را مجددا در جهان اسلام و بين همه کشورهاي اسلامي برقرار کنيم.
*با توجه به مخالفت ترکيه با حضور کردها در آزادسازي الرقه در سوريه و همراهي کردها با آمريکا در عمليات احتمالي، موضع ترکيه در اين خصوص نهايتا چه خواهد بود؟ يعني اگر کردهاي سوري با آمريکا در عمليات رقه شرکت کنند و در آنجا مستقر شوند آنکارا چه واکنشي خواهد داشت؟
با مشارکت کردها در عمليات رقه مشکلي نداريم، مسئله ما اين است که از گروه هاي تروريستي در اين عمليات استفاده نشود. ما در عالي ترين سطح و به دفعات اين هشدار را به مقامات آمريکايي داده ايم که استفاده از گروه هاي تروريستي مانند «پ.ي.د» و «ي.پ.گ» در قالب عمليات هاي اين چنيني منجر به نتايج بلندمدت و مطلوب نخواهد شد، اما آمريکايي ها ديدگاه خود را در اين خصوص تغيير نداده اند و ما پاسخ مان به آنها اين بوده است که اگر از طرف اين گروه ها کوچک ترين حرکتي که امنيت ملي ترکيه را به خطر بيندازد رخ دهد، ما به سخت ترين شکل ممکن به آنها پاسخ خواهيم داد.
ما با کردهاي سوريه مشکلي نداريم و معتقديم که حقوق مشروع، دموکراتيک و مدني کردهاي سوريه مانند ديگر اقشار جامعه بايد به رسميت شناخته شود.
وقتي ما به اقدامات «پ.ي.د» و «ي.پ.گ» نگاه مي کنيم، اين افراد در اراضي که به دست آورده اند با اعمال وحشت و اقدامات مبتني بر زور دست به تغيير بافت جمعيتي در اين مناطق زده اند و افراد غيرکرد و حتي کردهايي که طرفدار خودشان نيستند را از اين مناطق اخراج کرده اند. در رقه تقريبا ۹۷ درصد جمعيت عرب هستند و اگر چنين اتفاقي در رقه هم بيفتند وضعيت سوريه به مراتب پيچيده تر از آنچه که اکنون هست خواهد شد.
*ترکيه در ميان کشمکش آمريکا و روسيه در موضوع بحران سوريه به کدامين سو متمايل خواهد شد؟
ما وقتي در خصوص سوريه يا هر کشور ديگري مواضع خود را بيان مي کنيم، به ديدگاه هاي کشورهاي ديگر توجهي نمي کنيم. مواضع خود را براساس منافع ملي خودمان و اينکه از چه طريقي مي توان صلح ثبات را به منطقه بازگرداند و با کدام سياست ها مي توان بحران و مشکلات منطقه را حل کرد، اتخاذ مي کنيم.
آمريکا بيش از ۶۰ سال است که از متحدان ما محسوب مي شود و ما در حوزه هاي مختلف روابط نزديکي با اين کشور داريم، با روسيه نيز همينطور. به ويژه در حوزه هاي اقتصادي و انرژي ما روابط نزديکي با روسيه داريم و اين کشور از شرکاي مهم و بزرگ ما در حوزه انرژي محسوب مي شود.
ما با روسيه در چارچوب مذاکرات آستانه که از دسامبر سال گذشته آغاز شد، با همراهي ايران همکاري هاي نزديکي در بحث حل بحران سوريه داشته و داريم. در بحران سوريه ما هم با روسيه و هم با آمريکا اشتراکات و اختلاف نظرهايي داريم اما با حسن نيت روابط خود را با هر دو کشور ادامه مي دهيم و خواست ما اين است که در کوتاه ترين زمان ممکن بحران سوريه پايان يابد و صلح و ثبات در اين کشور حاکم شود.
*ترکيه، ايران و روسيه از ابتدا بازيگران اصلي مذاکرات آستانه بوده اند و آمريکا نقش کم رنگي در اين مذاکرات داشته، روس ها عدم مشارکت آمريکا را مخالفت اين کشور با حضور ايران مي دانند و براي اثبات ضرورت حضور ايران در حل بحران سوريه تاکنون تلاش هاي زيادي انجام داده اند، موضع ترکيه در اين خصوص چيست و در مذاکرات آنکارا و واشنگتن تا به حال آيا درباره نقش ايران در حل بحران سوريه رايزني صورت گرفته است؟
ما همواره با سياست هايي که در راستاي منزوي کردن ايران بوده است، چه در آستانه و چه پيش از آن مخالفت کرده ايم. حتي اگر ديدگاه هايمان در خصوص يک مسئله با ايران کاملا متفاوت باشد هم هيچگاه از منزوي شدن ايران حمايت نمي کنيم، بلکه همواره معتقد بوده ايم که ايران بايد در روند هاي موجود بين المللي حضور داشته باشد و اين مسئله در خصوص آستانه و ديگر مسائل مربوط به سوريه نيز صدق مي کند. حتي در دوره اي که به بهانه پرونده هسته اي فشار هاي سنگيني به ايران اعمال مي شد، سياست ما اين بود و از ايران حمايت مي کرديم.
در مورد سوريه اختلاف نظرهاي جدي بين ايران و ترکيه وجود دارد، اما با وجود اين ما هيچ وقت کانال هاي مذاکره با ايران را قطع نکرده ايم بلکه در بالاترين سطوح همواره به رايزني با ايران ادامه داده و سعي کرده ايم ديگر کشورها را نيز تشويق کنيم که روند مشابهي را در پيش بگيرند.
نشستن بر سر ميز مذاکره و جذب يک کشور در مذاکرات بين المللي به معناي تاييد سياست ها و مواضع آن کشور در خصوص آن مسئله نيست، هدف اصلي اين است که از راه مذاکره بر پايه حداقل اشتراکات، اختلافات موجود را به حداقل و اشتراکات را به حداکثر برسانيم.
هر سه کشور ترکيه ايران و روسيه کشورهاي تضمين کننده نشست آستانه بوده و در اين مذاکرات مسئوليتي را به عهده دارند تا بتوانند از نفوذ خود را در بين طرفين درگير در بحران سوريه به نحو موثري استفاده کنند.
*موضع ترکيه در خصوص برگزاري همه پرسي در اقليم کردستان عراق چيست؟
ما اين امر را درست نمي دانيم و معتقديم اين اقدام اشتباه است. يکي از اصول پايه اي ما در سياست هاي منطقه اي حفظ تماميت ارضي تمام کشورهاست، به ويژه در شرايطي که مبارزه بزرگي عليه داعش در منطقه در حال انجام است، معتقديم که اين اقدام و اقداماتي اين چنيني موجب تضعيف سياست هاي مبارزه با داعش مي شود، منطقه به تنش هاي جديد نياز ندارد و به اندازه کافي دچار تنش است.
برادران کرد ما در عراق ممکن است يک سري انتظارات مشروع، دغدغه ها و مشکلاتي در ارتباط با دولت مرکزي عراق داشته باشند، اما ما معتقديم که با اجراي کامل قانون اساسي عراق و تقويت سيستم فدرال و کارآمد کردن ارتباط بين دولت مرکزي و اقليم کردستان اين مسائل قابل حل است.
*عمليات هاي نظامي عليه پ.ک.ک تا چه زماني ادامه خواهد داشت؟ آيا در آينده مي توان شاهد فرايند صلح با اين گروهک بود؟
اين مبارزه تا شکست نهايي پ.ک.ک ادامه خواهد داشت، ما انتخابي غير از مبارزه با پ.ک.ک نداريم. روند صلح جديدي مي تواند اتفاق بيفتند، اما پيش شرط آن اين است که اين گروه به طور کامل سلاح هاي خود را کنار بگذارد و راه بازگشت به اقدامات خشونت آميز را براي خود ببندد، روند صلح جديد زير سايه اسلحه ها امکان پذير نيست.
*دلايل اصلي تغيير سيستم حکومتي ترکيه از پارلماني به رياست جمهوري چه بود؟ آيا بندهاي موجود در قانون اساسي جديد موجب به حاشيه رانده شدن نقش پارلمان در اين کشور نمي شود؟
اصلي ترين هدف رفراندوم کارآمد کردن سيستم دولت بود، پيش ازاين سيستم ما مبتني بر قدرت دوگانه اي بود که هم نخست وزير و هم رئيس جمهور حضور داشتند و اين امر مشکلاتي را به وجود مي آورد و با توجه به اينکه ما در چند سال گذشته يک حزب حاکم «عدالت و توسعه» را داشتيم و کم و بيش سيستم بدون مشکل توانسته بود کار خود را انجام دهد، اما باز هم مشکلاتي وجود داشت. در قانون گذاري جديد باز هم تفکيک قوا وجود دارد و مجلس گذشته از قدرت قانون گذاري قدرت کنترل و بازرسي قوه اجرائيه را نيز خواهد داشت.
*حمايت آمريکا از کردهاي سوريه (پ. ي. د) و همچنين خودداري اين کشور از استرداد فتح الله گولن چه تأثيري را در روابط ترکيه و آمريکا خواهد داشت؟
بعد از اقدام کودتا در ۱۵ جولاي سال گذشته سريعا درخواست خود را مبني بر استرداد فتح الله گولن به مقامات آمريکايي اعلام کرديم و پس از آن نيز در عالي ترين سطوح و همچنين در سفر اخير رئيس جمهور ترکيه به واشنگتن اين درخواست خود را تکرار کرديم. آمريکايي ها عنوان کردند که اين يک روند حقوقي است و نمي توانند مستقيم در آن دخالت کنند. با وجود اينکه ما مستندات زيادي را در اين خصوص به آمريکايي ها داديم، آنها حتي حاضر نشدند اقدامات پيشگيرانه در اين خصوص انجام دهند.
کودتاي ترکيه حادثه کوچکي نبود ۲۵۰ نفر از شهروندان ما جان خود را از دست داند، مجلس ترکيه بمباران شد، اما آمريکايي ها حتي اقدامات پيشگيرانه در حد بازداشت فتح الله گولن را نيز انجام ندادند و وي الان در آمريکا آزادانه به فعاليت هاي خود ادامه مي دهد و اين حداقل انتظار ما در موضوعي که براي ما حساسيت زيادي دارد از يک متحد خود يعني آمريکا بود که آنها به اين درخواست تاکنون پاسخي نداده اند و اين امر مي تواند تاثيرات منفي بر روابط ما با اين کشور داشته باشد.
در خصوص حدود ۱۶۰ نفر که با سازمان تروريستي گولن مرتبط هستند و از جمله خود گولن فراخوان داده شده است که اگر در مدت زمان مشخص شده به کشور بازنگردند و در مقابل عدالت پاسخگو نباشند، تابعيت آنها لغو خواهد شد، هنوز تابعيت اين افراد لغو نشده و تنها در فراخواني اين موضوع را به آنها اعلام کرده ايم.
*با توجه به مشکلات موجود در روابط ترکيه و اتحاديه اروپا آيا اميدي به از سرگيري مجدد مذاکرات براي پيوستن ترکيه به اين اتحاديه وجود دارد؟
ما درخواست خود براي عضويت در اتحاديه اروپا را هيچگاه از دست نداده ايم اما اين اتحاديه اروپا است که خيلي مايل به عضويت ما نيست.
در ۱۵ سال گذشته ترکيه جهش بزرگي در حوزه اقتصاد داشته است و تقريبا به طور متوسط رشدي ۵ درصدي را در حوزه اقتصاد همواره داشته ايم و اين رشد را بدون عضويت در اتحاديه اروپا محقق کرده ايم.
ما ميخواهيم عضو اتحاديه اروپا شويم، اما براي اين عضويت التماس نمي کنيم. اگر حاضر باشند در يک شرايط برابر شريک جديدي را بپذيرند، ما هم مي خواهيم که عضو اين اتحاديه شويم. اگر اين امر محقق نشود ما به راه خود در راستاي توسعه و پيشرفت ترکيه ادامه مي دهيم. ما باور داريم که با عضويت در اتحاديه اروپا باري بر دوش اين اتحاديه نخواهيم بود بلکه کمکي براي آنها خواهيم بود و انتظار داريم که اعضاي اين اتحاديه نيز اين موضوع را درک کنند.
*سال گذشته و ۱۰ روز پس از کودتاي ترکيه در گفتگويي که با شما داشتم روند بازداشتها بعد از کودتا را طبيعي خوانديد و گفتيد بازداشت ها تا پاکسازي نهادهاي ترکيه از لوث نفوذ سازمان تروريستي گولن ادامه مي يابد، اکنون حدود ۱۱ ماه از کودتا مي گذرد و اين بازداشت ها هنوز ادامه دارد، آيا هنوز به سطح مورد نظر و اطمينان خاطر از پاکسازي نهادهاي دولتي از افراد وابسته به گولن دست نيافته ايد؟
سازمان تروريستي فتح الله گولن يک سازمان متفاوت و استثنايي است و شباهتي به تعريفي که ما از سازمان هاي تروريستي داريم ندارد، اين افراد بسيار پنهان کار هستند و سال ها توانسته اند در سايه اين پنهان کاري به زندگي منافقانه خود ادامه دهند.
مقامات قضايي ما تمام تلاش خود را مي کنند تا نهادهاي ترکيه از وجود افراد وابسته به اين سازمان پاک شود، اما هنوز هم با گذشت ۱۱ ماه افراد مرتبط با اين سازمان را شناسايي ميکنند.
ميتوانيم بگوييم که بخش اعظمي از اين افراد شناسايي و دستگير شده اند، اما دليل اصلي اينکه اين روند پاکسازي تاکنون به درازا کشيده، ويژگي پنهان کاري و ساختار منافقانه اين سازمان است.
سازمان تروريستي گولن شکست خورده است و امکان هيچ تحرکي در ترکيه ندارند، حاکميت و مردم ترکيه پاسخ محکمي را در ۱۵ جولاي و بعد از آن به اين افراد داده اند و باقي مانده اين افراد نيز به زودي از نهادهاي حاکميتي ترکيه پاکسازي خواهند شد.
*در خصوص گسترش مناسبات اقتصادي هدف‌گذاري ۳۰ ميليارد دلاري بين ايران و ترکيه در نظر گرفته شده، هم اکنون روابط اقتصادي تهران و آنکارا در چه سطحي است و چه ميزان به اين هدف دست يافته ايم؟ همچنين کميسيون مشترک اقتصادي دو کشور پس از ۲ سال تاخير از سال گذشته فعاليت خود را آغاز کرده، اين کميسيون تا به حال چه دستاوردهايي داشته است؟
متاسفانه ما در حال حاضر از هدف ۳۰ ميليارد دلار که مشخص شده است دور هستيم و در ۲ سال گذشته متوسط حجم تجارت دو کشور حدود ۱۰ ميليارد دلار بوده است و در حال حاضر به يک سوم از اين هدف دست يافته ايم، اما در شرايطي نيستيم که بخواهيم نااميد باشيم و در هر دو کشور زمينه هاي همکاري وجود دارد و تلاش براي گسترش فعاليت هاي اقتصادي در حال انجام است.
يکي از ساز و کارهايي که در روابط تجاري بين دو کشور پيش بيني شده و هم اکنون در حال انجام است، موافقتنامه تجارت ترجيحي است که از سال ۲۰۱۶ اجرايي شده و در حال حاضر براي ترکيه ۱۴۰ قلم کالا و براي ايران ۱۲۰ قلم کالا در ليست هاي مرتبط با اين موافقتنامه وجود دارد و تجارت ما در حوزه اقلامي که در اين ليست قرار دارد در اين مدت ۴۰ درصد افزايش داشته است و اين نشان مي دهد که ما اگر بتوانيم اقلام اين ليست ها را افزايش دهيم، به نفع هر دو کشور است.
به دليل موضوعاتي که در هر دو کشور وجود داشته ما در امر گسترش روابط کمي کند پيش رفته ايم، هم در روابط اقتصادي و کميسيون مشترک و هم در ديدارهاي دو جانبه مقامات دو کشور.
اکنون در ترکيه رفراندوم با موفقيت برگزار شد و ما در دو سال آينده انتخاباتي نخواهيم داشت، در ايران نيز انتخابات رياست جمهوري برگزار و آقاي روحاني مجددا انتخاب شد و در حال حاضر هم ايران و هم ترکيه در سياست داخلي وارد دوران باثباتي شده اند. ما تلاش خواهيم کرد با تمرکز بر موضوعات اقتصادي روابط دو کشور را در ساله هاي پيش رو فعال تر کنيم.
در هفته هاي آينده وزير اقتصاد ما سفري به ايران خواهد داشت، وي علاوه بر وزارت اقتصاد رئيس کميسيون مشترک اقتصادي ايران و ترکيه و همتاي آقاي واعظي در ايران است، زمان برگزاري کميسيون مشترک اقتصادي در اين سفر قطعي خواهد شد.
همچنين سفرهاي متقابل روساي جمهور دو کشور تبديل به يک سنت حسنه بين دو کشور شده است و در سال ۲۰۱۵ آقاي روحاني سفري به ترکيه داشتند و پس از آن رئيس جمهور ترکيه به ايران آمد و در بهار سال پيش نيز آقاي روحاني سفري به آنکارا داشت و ما تلاش داريم در سال جاري رئيس جمهور اردوغان سفري به ايران داشته باشد و برگزاري کميسيون اقتصادي مشترک زمينه ساز سفر اردوغان به ايران نيز خواهد بود. در چارچوب اين سفر چهارمين نشست شوراي عالي همکاري بين دو کشور نيز برگزار خواهد شد.
بعداز برگزاري مراسم تحليف آقاي روحاني و تشکيل کابينه جديد در دو ماه آينده تلاش هاي ما براي برنامه ريزي اين سفر سرعت خواهد گرفت و استارت اين برنامه ريزي از سفر وزير اقتصاد به ايران زده خواهد شد. زمان قطعي سفر اردوغان مشخص نيست، اما به احتمال زياد در پاييز اين سفر صورت خواهد گرفت.
*سال گذشته از وجود مشکلات و برخي از محدوديت هاي بانکي بر سر راه گسترش مناسبات اقتصادي صحبت کرديد، آيا آن مشکلات هنوز پا برجاست؟
مشکلات بانکي موجود فراتر از رابطه دو جانبه بين ايران و ترکيه است، محدوديت هاي بانکي که به واسطه تحريم هاي ايران اعمال مي شد، با وجود اينکه بخشي از آنها بعد از اجرايي شدن برجام رفع شده است، اما هنوز تحريم هايي که آمريکا عليه ايران اعمال مي کند حتي اگر به صورت مستقيم تاثيري بر اين روابط نداشته باشد، موجب مي شود که بانک هاي بزرگ در همکاري با ايران محتاطانه عمل کنند و مشکلات بانکي هنوز سر جاي خود است.
انتخاب ترامپ به عنوان رئيس جمهور آمريکا نيز موجب شده که نتوان خيلي خوش بينانه به اين موضوع نگاه کرد، اما ما تلاش هاي خود را فراتر از اين محدوديت ها انجام مي دهيم و يکي از راه هاي عبور از اين محدوديت ها تجارت بر اساس پول هاي ملي دو کشور است که ما در حال تلاش در اين زمينه هستيم.
همچنين افزايش تعداد بانکهاي ايراني موجود در ترکيه و همچنين تشويق بانک هاي بزرگ ترکيه براي همکاري با ايران از ديگر تلاش هايي است که ما در زمينه رفع مشکلات بانکي انجام داده ايم و اميدواريم در آينده به نتايج مثبتي در اين زمينه دست يابيم.