آمارهاي جديد نشان مي‌دهد ايران در مقايسه با کشورهاي عضو کميته پرداخت و زيرساخت‌هاي بازار CPMI رتبه21 را به لحاظ متوسط ارزش هر تراکنش الکترونيکي مشتريان داشته است. مشتريان بانکي در سال 95 نسبت به سال گذشته، رفتاري متفاوت از خود نشان داده و استقبال آنها از خريد با کارت بيش از برداشت وجه نقد بوده است. البته سياست جديد بانک مرکزي در دريافت کارمزد بابت عمليات مانده‌گيري نيز که از خرداد93 عملياتي شده است از تعداد عمليات مزبور کاسته است. با اين وجود، مبلغ تراکنش‌هاي شتابي به ثبات نسبي رسيده‌اند؛ تنها يک‌درصد از سهم مبلغي برداشت وجه کاسته شده که به سهم پرداخت قبض افزوده شده است.

 متوسط هر تراکنش 150‌هزار تومان

متوسط مبالغ اسمي تراکنش‌هاي شتابي از رشد سالانه ناچيز مثبتي برخوردار بوده‌اند، درحقيقت متوسط مبلغ هر تراکنش شتابي از يک‌ميليون و 450هزار ريال به يک‌ميليون و 500هزار ريال افزايش يافته است. با اين وجود، متوسط مبالغ واقعي همچون ماه‌هاي گذشته رشد منفي داشته‌اند. در مقايسه با ماه قبل نيز متوسط مبالغ تراکنش‌هاي کارتي افزايش يافته‌اند. همچنين متوسط مبلغ تراکنش خودپرداز 211‌هزار تومان، در پايانه شعب 3‌ميليون و 478‌هزار تومان، در کيوسک 324‌هزار تومان و در شاپرک 108‌هزار تومان بوده است. همچنين در سيستم شاپرک، 959‌ميليون تراکنش به مبلغ 102‌هزار ميليارد تومان انجام شده که 816‌ميليون از تعداد آن در پايانه فروش، 39‌ميليون در اينترنت و 114‌ميليون توسط تلفن همراه انجام شده است. همچنين 283‌ميليون تراکنش به مبلغ 60‌هزار ميليارد تومان از طريق خودپردازها، 5‌ميليون به مبلغ 19‌هزار ميليارد تومان در پايانه شعب، يک‌ميليون به مبلغ 200 ‌هزار ميليارد تومان در پايانه کيوسک انجام شده است.

 100‌هزار ميليارد تومان خريد در خردادماه

از سوي ديگر، 128‌ميليون تراکنش براي برداشت وجه به مبلغ 9.4‌هزار ميليارد تومان در خرداد 95 انجام شده است. تعداد تراکنش مانده‌گيري نيز 119ميليون، انتقال وجه 106‌ميليون به مبلغ 78‌هزار ميليارد تومان، پرداخت قبض 242‌ميليون به مبلغ 5.7‌هزار ميليارد تومان و خريد 687‌ميليون به مبلغ 100‌هزار ميليارد تومان بوده است.

شاپرک يا شبکه الکترونيکي پرداخت کارتي است که پرداخت‌هاي کارتي خريد، پرداخت قبوض و مانده‌گيري از طريق مراکز فروش کالا و خدمات، اينترنت و تلفن همراه را پوشش مي‌دهد، تعداد تراکنش‌هايش در خرداد 95 بيش از 950‌ميليون به ارزش قريب به 100‌هزار ميليارد تومان رسيده که نسبت به خرداد سال گذشته 22‌درصد رشد داشته است. در ميان اين تراکنش‌ها، تنها تراکنش‌هاي پايانه فروش با رشد تعدادي قريب 40درصد، نسبت به خرداد94 رشد داشته و تراکنش‌هاي اينترنت و تلفن همراه به خاطر محدوديت‌هاي يواس‌اس‌دي‌ها و پي‌اس‌پي‌ها، رشد بالاي منفي داشته‌اند؛ اين کاهش تعدادي به‌ويژه درخصوص تراکنش‌هاي اينترنتي بيشتر مشهود است. البته با وجود اين رشد منفي، مبلغ تراکنش‌هاي اينترنتي بيش از 40‌درصد رشد سالانه داشته است.

با توجه به رشد قابل توجه تعداد تراکنش‌هاي پايانه‌هاي فروشگاهي، متوسط مبلغ اسمي و واقعي آنها نسبت به سال گذشته کاهش داشته است که نشان از تغيير در رفتار مردم و استقبال بيشتر آنها از بانکداري الکترونيک حتي براي مبادلات خردشان دارد. ليکن درخصوص پرداخت‌هاي پردازش شده در اينترنت و تلفن همراه شاهد رشد مثبت قابل توجهي در متوسط مبلغ هر پرداخت هستيم، به عنوان مثال متوسط مبلغ اسمي هر تراکنش اينترنتي از 940‌هزار ريال در خرداد94، با بيش از دو و نيم برابر رشد در خرداد95 به حدود 2‌ميليون و 500‌هزار افزايش يافته است.در سال95 استقبال مردم از پايانه‌هاي فروشگاهي نسبت به ساير کانال‌هاي پردازش بيشتر بوده است؛ به‌طوري که نسبت به خرداد سال گذشته، 11‌درصد از سهم تلفن همراه و اينترنت کاسته و به سهم پايانه‌هاي فروش افزوده شده است و قريب به 85‌درصد تراکنش‌هاي پرداخت کارتي در سال جاري به پايانه‌هاي فروش اختصاص دارد. درخصوص مبلغ تراکنش‌ها، ليکن تغييرات بسيار ناچيز است و ثبات نسبي درمقايسه با سال گذشته مشاهده مي‌شود.

 کاهش 9.5 رصدي مبلغ چک‌هاي وصول شده

در خرداد95 تعداد 9‌ميليون و 378‌هزار اسناد وصولي به مبلغ 116‌هزار ميليارد تومان در سامانه چکاوک وصول شده که کاهش 9.5درصدي در طول يک‌سال داشته است. عملکرد چکاوک سامانه مديريت الکترونيکي چک که پذيرش و پردازش چک‌هاي کاغذي بين‌بانکي را به صورت الکترونيکي انجام مي‌دهد، نشان مي‌دهد که اطلاعات ثبت شده در چکاوک شامل اسناد وصول شده، اسناد برگشت داده شده و اسناد عودتي است.

در آمار زير تنها اسناد وصول شده گزارش شده است زيرا از يک سو اسناد عودتي قابليت هيچگونه تحليل اقتصادي را ندارند و از سوي ديگر آمار تعداد و مبلغ اسناد برگشت داده شده در چکاوک به صورت ناخالص گزارش مي‌شوند که شامل چک‌هاي برگشت داده شده در هر روز کاري است و با آمار خالصي که پس از کسر چک‌هاي رفع سوءاثر شده محاسبه مي‌شود، متفاوت است.

در خرداد 95 بيش از 9ميليون چک در سامانه چکاوک به ارزش حدود 1.200هزار ميليارد ريال وصول شده که نسبت به خرداد سال گذشته 5 درصد رشد داشته است. ليکن مبلغ چک‌هاي وصول شده از کاهش 9.5درصدي برخوردار بوده است. ذکر اين نکته ضروري است که از خرداد 94 سامانه چکاوک به طور کامل در شبکه بانکي کشور مستقر شده است. در مقايسه با ماه گذشته، هم تعداد و هم مبلغ چک‌هاي وصول شده به ترتيب از رشد 10درصدي و 2درصدي برخوردار بوده‌اند.

روند تغييرات تعداد اسناد وصولي پردازش شده در چکاوک طي يک سال اخير نشان مي‌دهد که شاهد ثباتي نسبي در تعداد اسناد وصولي هستيم که البته افزايش ناگهاني در اسفند ماه و کاهش ناگهاني در فروردين ماه ناشي از تغييرات فصلي است. بنابراين با توجه به جواني اين سامانه به نظر مي‌رسد، ثبات و بهره‌گيري از آن در روزهاي آينده به تثبيت موقعيت و رشد آن کمک کند

 36 سامانه پرداخت

درحال حاضر تعداد سامانه‌هاي ملي طراحي و ارائه شده تحت نظارت بانک مرکزي به 36سامانه رسيده که عمدتا در حوزه زيرساخت‌هاي تسويه بانکي، نظام‌هاي پرداخت و زيرساخت‌هاي فناوري فعاليت دارند. در حوزه نظام‌هاي پرداخت سامانه‌هاي شتاب، شاپرک، چکاوک و...  در حوزه زيرساخت‌هاي تسويه نيز سامانه‌هاي ساتنا، پايا، تابا و... و در حوزه زيرساخت‌هاي فناوري سامانه نماد و نهاب و... فعاليت دارند. درحال حاضر سامانه‌هاي طراحي شده نظام‌هاي پرداخت با استقبال مشتريان بانکي و غيربانکي همراه بوده است.

 رشد 32 درصدي ساتنا

ساتنا به عنوان سامانه تسويه ناخالص آني است که دربرگيرنده تسويه پرداخت‌هاي کلان بين بانکي، انتقال وجه فوري بين حساب‌هاي مشتريان در دو بانک و تسويه مبادلات سيستم‌هاست که در خرداد 95 بيش از 860 هزار تراکنش به ارزش بيش از 5.300 هزار ميليارد ريال داشته است. در مقايسه با خرداد 94 تعداد انتقال وجه ساتنا از رشد بالاي 43درصدي و مبلغ آنها از رشد 32درصدي برخوردار بوده‌اند که بيشترين سهم اين افزايش مربوط به رشد تراکنش‌هاي بين مشتريان است.

درحالي که تعداد تراکنش‌هاي بين بانکي نسبت به سال گذشته کاهش يافته، مبلغ اين تراکنش‌ها بيش از 20درصد رشد داشته است و مي‌توان نتيجه گرفت که در سال 95 تراکنش‌هاي بين بانکي به طور متوسط مبلغ بالاتري نسبت به سال گذشته داشته‌اند.

متوسط مبلغ اسمي تراکنش‌هاي بين بانکي در خرداد 95 قريب 89ميليارد ريال بوده که نسبت به خرداد سال گذشته بيش از 40درصد رشد داشته است. درخصوص تراکنش‌هاي بين مشتري متوسط مبلغ از قريب 2.200ميليون ريال در خرداد 94 با کاهش تقريبي 4درصدي به 2.100ميليون ريال در خرداد 95 رسيده که البته با مقايسه مبالغ واقعي و با در نظر گرفتن تورم مشاهده مي‌شود، شاخص مزبور در حقيقت بيش از 10درصد کاهش داشته است. از آنجا که در ماه گذشته نيز شاهد رشد منفي متوسط مبلغ تراکنش‌هاي مشتريان غيربانکي بوديم، مي‌توان به شناخت بيشتر مردم و استقبال آنها از ساتنا در انتقال وجه بين بانکي حتي براي مبالغ کم پي برد.

 رشد 30 درصدي پايا

اما عملکرد پايا يا سامانه پاياپاي الکترونيکي که به عنوان زيرساخت اصلي انتقال وجه بين‌بانکي راه‌اندازي شده و درحال حاضر دستور پرداخت واريز مستقيم و تسويه شاپرک را دربر مي‌گيرد، تعداد تراکنش‌ها در خرداد 95 بيش از 160ميليون تراکنش به ارزش 1300هزار ميليارد ريال بوده که نسبت به سال گذشته افزايش چشمگير 30درصدي داشته است. چنين افزايشي در هر دو نوع خدمت ارائه شده توسط پايا يعني دستورپرداخت واريز مستقيم و تسويه شاپرک مشاهده مي‌شود. در مقايسه با ارديبهشت 95 اما رشد بسيار ناچيز کمتر از يک درصدي مشاهده مي‌شود که در حقيقت گواه بر ثبات نسبي عملکرد سامانه پاياست.

همچنين متوسط مبلغ هر دستور پرداخت واريز مستقيم از حدود 57 ميليون ريال در سال گذشته به 80 ميليون ريال افزايش يافته که اين افزايش بيش از 40درصدي در مبالغ واقعي نيز با رشد 31درصدي مشاهده مي‌شود.

 1300 ميليون تراکنش شتاب

در حوزه نظام‌هاي پرداخت شتاب يا شبکه تبادل اطلاعات بين بانکي که دامنه وسيعي از تبادلات مالي از قبيل برداشت وجه نقد، انتقال وجه، خريد، پرداخت قبوض و مانده‌گيري را دربر مي‌گيرد در خرداد 95 قريب 1.300ميليون تراکنش به ارزش بيش از 1.900هزار ميليارد ريال را پردازش کرده که نسبت به خرداد سال گذشته از رشد تقريبي 20درصدي برخوردار بوده است. با توجه به داشتن روندي نسبتا مشابه طي ماه‌هاي گذشته مي‌توان دستيابي به ثباتي نسبي در اين سامانه را استنباط کرد.

 5 برابر شدن مبلغ کيوسک

 از ميان پايانه‌هاي متصل به شتاب، بيشترين رشد سالانه تعدادي و مبلغي به تراکنش‌هاي پردازش شده در پايانه کيوسک به ترتيب با رشد 390و 490درصدي و کمترين رشد به تراکنش‌هاي پردازش شده در پايانه‌هاي خودپرداز اختصاص دارد.

از ارزش کل تراکنش‌هاي پردازش و تسويه شده توسط بانک‌ها و مشتريان غيربانکي در سامانه‌هاي ملي پرداخت 55 درصد به ساتنا، 20درصد به شتاب، 13درصد به پايا و 12درصد به چکاوک اختصاص دارد که در مقايسه با سال گذشته 4درصد از مبلغ تراکنش‌هاي پايا و چک‌هاي وصول شده در چکاوک کاسته و به مبلغ تراکنش‌هاي تسويه شده در ساتنا و شتاب افزوده شده است. در خرداد ماه، تعداد و مبلغ تمام مبادلات الکترونيکي بانک‌ها و مشتريان غيربانکي از رشدي مثبت برخوردار بوده‌اند که از ميان آنها سامانه ساتنا بيشترين رشد تعدادي و سامانه شتاب بيشترين رشد مبلغي را داشته‌اند.  

منبع:تعادل