پاسخ: اولا، اين گونه نيست که در طبيعت انسان فقط گرايش به بديها و گناه وجود دارد، بلکه در نهاد انسان ميل به اعمال خوب و کسب فضايل نيز وجود دارد. طبيعت انساني طبيعت دو بعدي است: مثبت و منفي. اگر ميل به گناه و بخل و خود خواهي وجود دارد، ميل به طاعت و جود و نوع دوستي هم وجود دارد؛ اگر انسان نفس اماره و مسوله دارد، از نفس لوامه و مطمئنه نيز برخوردار است. از اين رو، چون نيروي عقل و اختيار و هدايتهاي دروني و بيروني براي انسان قرار داده شده انتظار تکامل و رشد دوحي وشخصتي هم از او مي رود.

ثانيا، با تکيه و تاکيد بر آنچه در پاسخ اول گفته شد، اضافه مي کنيم که اگر انسان به بعد فطري روحش پاسخ ندهد و خود را از ايمان و عمل صالح دور نگه دارد، ابعاد منفي وجودش زمينه رشد پيدا مي کنند، اما اگر انسان با تبعيت از فرمانهاي الهي گام بردارد هرگز طبيعت منفي او مجالي براي احاطه شخصيت و وجود او پيدا نخواهد کرد.

ثالثا، اساسا تکامل وقتي معنا دارد که انسان بر سر دو راهي باشد و يا حسن انتخابش راه صحيح و درست را برگزيند و گرايشهاي منفي وجودش را پس بزند.
از اين رو قرآن نه قول آن فلاسفه اي را مي پذيرد که مي گويند انسان هيچ ماهيتي ندارد و بايد براي خود ماهيت بسازد و نه قول آن متفکراني که مي گويند انسان ماهيت پليد و زشت دارد و بايد براي خود ماهيت خوب بسازد. از نظر قرآن کريم و تعاليم اسلام، ماهيت انسان نه بد بالفعل است و نه خوب بالفعل و نه انسان بي ماهيت است.

قرآن انسان را موجودي دوبُعدي مي داند که هم خصلتهاي خوب در او وجود دارد و هم خصلتهاي بد: اگر استعدادهاي مثبتش را شکوفا کند «اعلي من الملائکه» مي شود و اگر استعدادهاي منفي اش را پرورش دهد «ادني من البهائم» خواهد شد.

پي نوشت: آيه هاي زندگي(نگين هستي)، صص۱۲۹و۱۳۰.