فارس: امام محمد باقر(ع) مي‌فرمايد: تو را به پنج چيز سفارش مي‌کنم: اگر مورد ستم واقع شدي، ستم مکن! اگر به تو خيانت کردند، خيانت مکن! اگر تکذيبت کردند، خشمگين مشو! اگر مدحت کردند، شاد مشو! و اگر نکوهشت کردند، بي‌تابي مکن!

پنجمين اختر فروزان آسمان امامت و هفتمين گوهر عرش عصمت، در اولين روز ماه رجب سال 57 هجري در شهر مدينه چشم به جهان گشود. آن حضرت از دو سو منتسب به رسول‌الله(ص) و اميرالمؤمنين(ع) بود؛ از ناحيه پدر به امام حسين(ع) و از ناحيه مادر به امام حسن(ع) انتساب داشت.

روزي امام صادق(ع) از جدّه بزرگوار خويش (مادر امام باقر) ياد کرد و فرمود: «کانت صديقه لم يدرک في آل الحسن مثلها؛ جده‌ام صدّيقه بود و در آل حسن زني به درجه و مرتبه او نرسيد.» (بحار الانوار، ج46، ص 215)

آن حضرت در سن چهار سالگي در کربلا و واقعه عاشورا حضور داشت و در سفر کاروان اسرا به کوفه و شام، همراه پدر، همه ماجراها را مي‌ديد و بر اساس فرهنگ عاشورا تربيت شد.

اسم شريف حضرت، محمّد، کنيه ايشان ابوجعفر، و القاب ايشان باقر، شاکر و هادي بود که مشهورترين لقب ايشان باقر العلوم يعني شکافنده علوم بود.

از جابر جعفي يکي از شاگردان آن حضرت سؤال شد، چرا آن حضرت را «باقر» ناميدند؟ پاسخ داد: «لانّه بقر العلم بقراً اي شقّه شقاً و اظهره اظهاراً؛ زيرا که او شکافت علم را، شکافتني! و آشکار و ظاهر ساخت آن را ظاهر ساختني که از غير او ساخته نبود.» (معاني الخبار، ص65)

‌زُراره، مشهورترين صحابي امام باقر(ع) در حديثي از ايشان روايت مي‌کند که امام در تشريح مباني اسلام فرمود: «بني الاسلام علي خمسة اشياء، علي الصلوة و الزکاة و الحج و الصوم و الولاية؛ اسلام بر پنج چيز استوار است، بر نماز و زکات حج و روزه و ولايت». زراره مي‌گويد: عرض کردم کدام يک از اين مباني برتر است؟ حضرت فرمود: «الوِلايَةُ اَفْضَل؛ لِاَنَّها مِفْتاحُهُنَّ. وَالواليُ هُوَ الدَّليلُ عَلَيهِنَّ؛ ولايت و رهبري برتر است. زيرا کليد و راهگشاي مباني ديگر است و اين رهبر؛ راهنماي مباني ديگر است.» (فروع کافي، ج 4 ص 62، ح 1)

امام باقر عليه السلام با بيشتر حاکمان زمان خود مناظره کرد و در همه آنها ولايت اميرالمؤمنين را اثبات فرمود؛ از جمله با هشام بن عبدالملک که در بعضي از آن مجالس، رنگ صورت هشام تغيير مي‌کرد. هشام کينه امام را به دل گرفته بود تا بالاخره به ابراهيم بن وليد دستور داد به امام سم کشنده‌اي بدهد. امام باقر(ع) با خوردن آن سم در بستر بيماري افتاد و طولي نکشيد که جان به جان آفرين تسليم کرد.

اين اتفاق ناگوار نوزده سال و 10 ماه پس از شهادت امام زين‌العابدين(ع)، يعني در هفتم ذي‌الحجه سال 114 هجري در مدينه رخ داد. امام باقر(ع) هنگام شهادت 57 سال داشتند.

هشام‌بن سالم درباره شهادت امام باقر(ع) مي‌گويد: امام باقر عليه السلام در شب شهادتش فرمود: «امشب همان شبي است که به من وعده داده شده است.» سپس به ظرف آب وضو که کنار دستش بود، اشاره کرد و فرمود: «آن را دور بريزيد.» ما گمان کرديم اين سخن از روي شدت تب است ولي بعد ديديم موشي در آن آب افتاده است.» (بحار الانوار، ج 46، ص 213)

 
* صلوات خاصه امام باقر(ع)

در صلوات خاصه امام باقر که از امام حسن عسکري منقول است، مي‌خوانيم: اللهم صل عل? محمد بن عل? باقر العلم و إمام الهد? و قائد أهل التقو? و المُنتجب من عبادک، اللهم و کَما جعلته علماً لعبادک و مناراً لب?دک و مستودعاً لحکمتک و مترجماً لوح?ک و أمرت بطاعته و حذّرت من معص?ته فصلّ عل?ه ?ا رب أفضل ما صلّ?ت عل? أحد من ذرية أنب?ائک و أصف?ائک و رُسلک و أمنائک ?ا رب العالم?ن.